Obowiązki względem festiwalu im. Krystyny Jamroz.

Pragnę zaprezentować Państwu skan dwóch niezwykle ciekawych dokumentów, świadczących o rozwoju przy buskich wodach mineralnych sztuki muzycznej XIX wieku. Szczególnie jest to istotne, ze względu na odbywający się w Busku festiwal, ogólnie ujmując muzyki klasycznej imienia Krystyny Jamroz. BYŁO BY WSPANIALE USŁYSZEĆ NIŻEJ PODANE UTWORY O TAK HISTORYCZNYM ZNACZENIU DLA BUSKA - ZDROJU.

Pierwszym z nich jest zapis nutowy utworów granych dawniej w Busku pod tytułem "Zbiór Tańców Grywanych przy Wodach mineralnych w Busku. 1834 r.". Autorami kilku utworów są tacy artyści jak: Minchazuer Mazur, Kurzątkowski Napoleon oraz Magnus Karol Ludwik. Najwięcej wiemy o Magnusie Karolu Ludwiku, niżej krótki biogram:

Magnusa Karola Ludwika (1790 [1793] – 14.04.1834 Warszawa) – wydawca, kompozytor. Miał staranne wykształcenie muzyczne. Około 1825 r. właściciel magazynu nut w Krzemieńcu. W Warszawie przy ul. Miodowej prowadził od 1828 r. skład instrumentów muzycznych i nut oraz warsztat litograficzny specjalizujący się w odbijaniu utworów muzycznych. Wydał ok. 80 druków muzycznych, m.in. utwory Adama Sturma i Edwarda Wolffa. Miał na składzie nowości z Wiednia, Lipska, Berlina, Paryża, Petersburga. Po jego śmierci warsztat i skład prowadziła do 1846 r. wdowa po nim, Józefa. Komponował walce, polonezy na motywach popularnych wówczas oper, m.in. Poloneza na temat Paganiniego na fortepian.

1. "Zbiór Tańców Grywanych przy Wodach mineralnych w Busku. 1834 r."

Innym, ciekawym XIX wiecznym utworem , którego niezwykłą przyjemnością było by posłuchać jest "Souvenir de Busco  romance sans paroles  pour le piano  op. 9"autorstwa Ignacego Krzyżanowskiego. Poniżej krótki biogram Krzyżanowskiego oraz utwór jego autorstwa:

Ignacy Krzyżanowski ur. 24 grudnia 1826 w Opatowie, zm. 10 lutego 1905 w Warszawie) – polski pianista i kompozytor. Nauki pobierał u Franciszka Mireckiego, a następnie studiował w paryskim konserwatorium. Koncertował z wielkimi sukcesami w Polsce, Francji i Anglii. W 1852 sprowadził się do Warszawy, gdzie bardzo szybko zdobył opinię jednego z najlepszych nauczycieli gry na fortepianie. Zajmował się również publicystyką muzyczną. Twórczość Ignacego Krzyżanowskiego, choć oceniana wysoko, uległa zapomnieniu. Komponował on głównie muzykę fortepianową: krakowiaki, polonezy, bagatele, mazury, nokturny i pieśni.

2. "Souvenir de Busco  romance sans paroles  pour le piano  op. 9"

Miejmy nadzieję, że kiedyś te utwory na stałe zagoszczą na wszystkich buskich festiwalach, oraz na wydawnictwach promujących nasze wspaniałe uzdrowisko.

Historia powstania pierwszego Szpitala Wojskowego w Busku.

Lazaret Wojskowy

Wybuch Powstania Listopadowego zmusił powstańcze władze do zorganizowania na terenie między innymi województwa krakowskiego, (w którego skład wchodziło Busko) szpitali dla wojska polskiego. Jednym z takich szpitali był utworzony Lazaret Wojskowy w Busku[1].

Pierwsze informacje, jakie posiadamy o potrzebie założenia szpitala wojskowego
w Busku, pojawiają się w korespondencji komisarza obwodu stopnickiego w połowie 1831 roku[2]. Komisarz ten pisał do Komisji Województwa Krakowskiego, że „w mieście Busku może być założony dogodny lazaret wojskowy dla kilkuset chorych”. Pisał, że miasto wsła­wione jest swoimi właściwościami kąpielowymi, zachwalał jego położenie i czyste zdrowe powietrze. Jednakże istotnym problem było, z początku znalezienie samego budynku, w któ­rym mogliby chorzy przebywać. Komisarz proponował, więc, aby wykorzystać budynek klasztorny po Norbertankach, mówił o tym, że mogłoby tam pomieści się do 180 chorych[3], jak i cała obsługa lazaretowa. Dalszych miejsc dla chorych komisarz szukał w samym mieście, gdzie według jego szacunków mogło się pomieścić dalszych 100 osób. Rezultatem tej korespondencji, było wydanie polecenia konsystorzowi o usunięciu księży z gmachu po­klasztornego. Następnie rozpoczęto gromadzenie materiałów higieny, mebli, i żywności[4]. W tym celu Komisja Województwa Karkowskiego zorganizowała specjalny przetarg na dostarczenie niezbędnego inwentarza. Przetarg wygrał Szalma Wufserman z miasta Nowego Korczyna[5]. Sama umowa została podpisana w Kielcach 31 sierpnia 1831 roku, w niej to w spo­mniany obywatel Nowego Korczyna zobowiązywał się dostarczyć do powstającego lazaretu urządzeń na kwotę 1846 złotych polskich[6]. O wyposażenie nowych szpitali wojskowych, w tym buskiego, Komisja Województwa Krakowskiego prosiła również polskie ko­biety, które nie szczędziły ofiar dla polskich żołnierzy[7]. Wstępnie planowano, że w szpitalu znajdzie schronienie 183 osoby, jednakże liczby te okazały się dalece przesadzone.

Po upadku Powstania Listopadowego z powstałego Lazaretu Wojskowego postanowiła skorzystać również armia rosyjska. Dla carskiego wojska, które prowadziło liczne wojny, każdy szpital wojskowy był na wagę złota. Coraz liczniejsze grono inwalidów wojennych potrzebowało miejsca, w którym mogłoby dojść do zdrowia. Najlepszymi miejscami przeznaczonymi do tego celu okazały się zdrojowiska.

Prawdopodobnie zawieszono na kilka lat działalność lazaretu w wykorzystywanym po norbertankach budynku, postanawiając zbudować od podstaw całkiem nowy szpital wojskowy. Do sprawy powrócono w 1845 roku, w którym to Rząd Gubernialny Radomski w dniu 18/30 czerwca wydał postanowienie, w którym mowa była o potrzebie poinformowania wszystkich zainteresowanych drukiem, o licytacji kontraktu na budowę Szpitala Wojskowego w Busku[8]. Ogłoszenie ukazało się 1/13 lipca 1845 roku w Dzienniku Urzędowym Guberni Radomskiej. Suma, za którą miał być wystawiony opiewała na 10619 rs. i 8 kop.. Licytacja odbyła się 9/21 lipca 1945 roku, wygrał ją mieszkaniec miasta Chęcin Szlama Manella i spółka, która w drodze o kontrakt musiała pokonać czterech konkurentów. Spółka zobowiązała się wybudować lazaret za kwotę 9740 rs.[9]. Kontrakt między Rządem Gubernialnym Radomskim, a Szlamą Manellą został podpisany 27/8 października/listopada 1845 roku. Umowa zobowiązywała do wzniesienia nowej murowanej oficyny na szpital wojskowy oraz reperację starych zabudowań[10]. Z raportu Rządu Gubernialnego Radomskiego do Komisji Spraw Wewnętrznych i Duchownych wiemy, że Budowniczy Powiatu Stopnickiego informował, iż ukończenie budowy nie jest możliwe w przeciągu jednego roku[11]. Twórcy raportu proponowali też rozpocząć budowę jeszcze przed zimą 1845 roku. W pierwszej kolejności do końca 1845 roku miano na budowę przeznaczyć 5000 rs., na wiosnę zaś kolejne 3000 rs.[12]. Szpital wojskowy został oddany do użytku prawdopodobnie na przełomie 1846-1847 roku. W sprawie wynagrodzenia za budowę i remont budynków szpitalnych doszło do nieporozumień miedzy Szlamą Manela, a Rządem Gubernialnym Radomskim, reprezentowanym później przez Radę Stanu Królestwa Polskiego. Spór o pieniądze ciągnął się niemalże od samego początku rozpoczęcia prac przy wznoszeniu szpitala, a zakończył się dopiero w 1866 roku, nie ominął przy tym Prokuratorii oraz Sądu Administracyjnego Królestwa Polskiego[13]

            Lazaret na początku swojego istnienia składał się z trzech budynków[14], z czasem cała szpitalna infrastruktura została powiększona do dziesięciu większych i mniejszych budowli[15].

Ilustracja 1. Lazaret Wojskowy w Busku[16]. (Nr 145 - szpital dla oficerów niższych stopni, Nr 147 - szpital dla oficerów i mieszkanie dozorcy, A - lodownia, B – apteka, C - łaźnia i piekarnia, D – wozownia
i pomieszczenia dla ciężko chorych, E – studnia, F – skład narzędzi ogniowych, G – skład efektów szpitalnych, H – kładka, I – latarnia). 

1

Pierwszym ważnym budynkiem był pawilon zimowy dla żołnierzy niższych stopni, znajdu­jący się przy ulicy Zatylniej numer 145[17].

Ilustracja 2. Pomieszczenia dla oficerów niższych stopni[18].

 Ilustracja 3. Pomieszczenia dla chorych oficerów[21].

Położony był on na pochyłym wzgórzu. W całości był murowany z kamienia trzymanego na wapno długi na 54 łokcie, szeroki na 24 łokcie i wysoki na łokci 7 1/3. Budynek posiadał również piwnice i trzy kominy dymne, dach pokryty był dubletowo. Powierzchnia użytkowa tego pawilonu wynosiła 1680 łokci kwadratowych[19]. Do budynku prowadziły dwa wejścia, główne i boczne. Wnętrze budynku podzielone było na osiem pomieszczeń, z czego siedem sal przeznaczonych było dla chorych, a jedna sala dla obsługi lazaretu. Innym ważnym budyn­kiem wchodzącym w skład całego kompleksu lazaretowego był pawilon zwany szpitalem dla chorych oficerów[20]. Był to obszerny budynek przeznaczony w większej części dla żołnierzy wyższych rangą, w nim znalazło się również mieszkanie dla nadzorcy całego szpitala. We wnętrzu pawilonu oprócz sal dla chorych, znajdywały się miejsca na trzy kuchnie, w których wypiekano chleb. Między szpita­lem zimowym niższej służby, a szpitalem dla oficerów mieściła się apteka. Pomieszczenie przeznaczone na aptekę było w całości murowane, w jego wnętrzu znajdowała się kancelaria i mieszkanie aptekarza. W suterenie tego budynku były lokale dla stróżów[22]. Następnym większym budynkiem na terenie szpitala wojskowego, było pomieszczenie na łaź­nie parową i piekarnie. Był to dom murowany kryty gontem, z pokojami dymowymi wyposa­żony w specjalnie przewietrzniki. Był długi na 36 ¾ łokcia, szeroki na 17 łokci, a wysoki na łokci 6[23]. Oprócz łaźni w swoim wnętrzu mieścił kuchnię, piekarnię i skład chleba. Na terenie szpitala nie mogło zabraknąć pomieszczeń gospodarczych. Takim pomieszczeniem był skład rekwizytów i narzędzi.  Skład zbudowany był z 4 calowego sosnowego drewna, które wsparte było na podmurowa­niu. Długość tego składu wynosiła 43 ½ łokci, szerokość 10 ½ łokci, 

a wysokość wynosiła 4 ½ łokcia[24].

Ilustracja 4. Rozmieszczenie pomieszczeń w szpitalnej aptece[25].

W celu ochrony ogniowej wszystkich budynków szpitala pobudowano specjalne pomieszczenie, w którym urządzono skład narzędzi ogniowych. Był to budynek murowany pod kątem, długi na 10 ¼ łokcia, szeroki na 9 ¾ łokcia, wysoki na 6 łokci. W dalszej odległo­ści od szpitalnych budynków stał szalet umieszczony na 4 calowych sosnowych palach[26].

Ilustracja 5. Budynki gospodarcze wraz ze studnią[27].

Między szpitalem niższych stopni, a apteką stała lodownia, długa i szeroka na 10 łokci. Jej wysokość wynosiła 6 łokci z tym, że była ona postawiona na specjalnych balach o wysokości 2 ½ łokcia. Mniej więcej w centrum szpitalnego placu stała studnia, a na zachód od niej przed wejściem do szpitala niższych stopni, stała wkopana w ziemię latarnia malowana farbą olejną[28].

Ilustracja 6. Przedstawiający rzut i przekrój szpitala niższych stopni[29].

Teren lazaretu wojskowego był ogrodzony specjalnym parkanem sztachetowym w rygle. Płot ten znajdował się na specjalnym podmurowaniu, które było wysokie na 1 ½ łokcia. W parkanie tym w pewnych odstępach, były murowane słupy z kamienia na wapno, pokryte ciosami. Miały wysokość 5 łokci, grubość ich wynosiła 1 łokieć[30]. Pierwsze protokoły ubezpieczeniowe opisujące budowle szpitala wojskowego pochodzą z 1848 roku[31]. Dzięki proto­kołowi Budowniczego Powiatu Stopnickiego F. Frankowskiego z 29 sierpnia/10 września 1863 roku wiemy, że wszystkie budynki zimowego Lazaretu Wojskowego były wycenione na 14920 rs.[32]. W czasie ciepłych miesięcy, uruchomiona była letnia placówka szpi­tala wojskowego położona, na południe od zakładu kąpielowego. W jej skład wchodziły cztery budynki, najważniejszym z nich był szpital wojskowy niższych stopni. Od niego na południe położony był ogród spacerowy, za nim znajdowała się kuchnia, skład szpitalny i studnia.

            Lazaret będąc pod wojskową kontrolą nie upubliczniał swoich sprawozdań z ruchu chorych żołnierzy. Prywatni lekarze praktykujący w Busku nie posiadali żadnych szczegóło­wych informacji o leczącym się tam wojsku. Natomiast dr Józef Dymnicki szacował iż le­czyło się w Busku w każdym sezonie „po 300 szeregowców i około 30 oficerów”[33]. Dane dr. Józefa Dymnickiego należy uznać za najbardziej prawdopodobne. Podczas Powstania Stycz­niowego z lazaretu korzystali ranni powstańcy, szczególnie po wygranej bitwie pod Grocho­wiskami. Ostatecznie szpital został zamknięty w 1863 roku[34]. Budynki wojennego szpitala oddano w zarząd władzom administracyjnym. Następnie majątek poszpitalny postanowiono wydzierżawić. Pierwszym dzierżawcą, który postanowił zagospodarować majątek po lazare­cie był Bonawentura Ryszkowski[35]. W następnych latach Bonawentura Ryszkowski nabył dzierżawione wcześniej grunta na własność. Ostatecznie grunta poszpitalne zostały sprzedane przez spadkobierców Ryszkowskiego (bracia Jan i Antoni) Galomei Rogowskiej Mikułow­skiej żonie Andrzeja Mikułowskiego w 1871 roku[36]. Grunta te kosztowały nowych nabywców 6750 rubli[37]. Później mieściła się tam kaplica prawosławna, mieszkania do wynajęcia i sąd gminny. W książce Juliana Majkowskiego z 1905 roku pod tytułem „Busko wody siarczane, słono-wapienne, sól gorzką i jod zawierające” została zamieszczona mapa, na której budynki szpitala wojskowego zostały podpisane, jako folwark rządowy oraz Sąd Gminny. Nazwa ulicy, przy której stał szpital została zmieniona z ulicy Zatylniej na ulicę Pocztową.

            Na początku lat 90–tych XIX wieku, otwarto w Busku sezonowy szpital wojskowy 41 Pułku Dragonów. Lazaret ten utworzony był czasowo. Leczyło się w nim średnio od 40 do 70 żołnierzy podczas całej pory kąpielowej. W 1893 roku w szpitalu na kuracji było 65 żołnie­rzy[38]. Szpitalem zawiadywali lekarze wojskowi dr Opman, dr Embrych, i dr Bunin. Pod ko­niec XIX wieku powstał też Szpital Straży Pogranicznej mieszczący się z początku w willi Pfefera, a później w nowo wybudowanym budynku, który znajdował się na początku „Alei Topolowej” prowadzącej z miasta do parku. Po 1918 roku w budynku tym mieścił się buski Urząd Skarbowy.

Ilustracja 7. Letni oddział Lazaretu Wojskowego w Busku[39]. (A – Szpital wojskowych niższych stopni, B – Ogród spacerowy, C – skład szpitalny, D – Kuchnia i mieszkania, E – Latarnia, F – Jadalnia).

 Ilustracja 8. Letni budynek Szpitala Wojskowego niższych stopni[1].

---

[1] Plan ubezpieczeniowy letniego szpitala niższych stopni, APK, DU, sygn. 1419, k. 50.

---

[1] W tym samym czasie szpitale wojskowe powstały również w Jędrzejowie i Pilicy, zob. W. Saletra, Krakowskie
i Sandomierskie w czasie powstania listopadowego. Administracja, wysiłek zbrojny, postawa społeczeństwa, Sandomierz 2006, s. 74.

[2] Raport Komisarza Obwodu Stopnickiego do Komisji Województwa Krakowskiego z 14 sierpnia 1831 roku, APK, RGR, sygn. 10554, k. 2.

[3] Tamże, k. 2.

[4] Tamże.

[5] Tamże, k. 30.

[6] Tamże, źródło podaje dokładny wykaz zamówionych przedmiotów, które miano dostarczyć do szpitala, były to tablice czarne zawieszane przy łóżkach, 200 spluwaczek gładkich po 24 grosze sztuka, 200 sienników po 4 złp., 200 powłoczek na poduszki po 2 złp., 200 poduszek po 7 złp., 100 par pantofli, 200 prześcieradeł.

[7] Dziennik Ustaw Województwa Krakowskiego 1831, nr 66 z 10 września, s. 470.

[8] Pismo Rządu Gubernialnego Radomskiego do Rady Stanu Królestwa Polskiego dnia 17/21 lutego 1864 roku, AGAD, III Rada Stanu Królestwa Polskiego, sygn. 320, k. 12-18, (do spółki oprócz Szlama Manelli weszli: Ejzyl Urbach, Szymon Bucharowski oraz Zysman Rajzman).

[9] Pismo Rządu Gubernialnego Radomskiego do Rady Stanu Królestwa Polskiego…, k. 13.

[10] Odpowiedź ze strony Szlamy Maneli na skargę prokuratorii do Rady Stanu Królestwa, AGAD, IIIRSKP, sygn. 320, k. 23.

[11] Raport Rządu Gubernialnego Radomskiego do Komisji Spraw Wewnętrznych i Duchownych z dnia 18/30 lipca 1845 roku, AGAD, IIIRSKP, sygn. 320, k. 70-71.

[12] Tamże.

[13] Akta dotyczące sporu administracyjnego w sprawie skarbu Królestwa przeciwko Szlamie Manelli [entreprenerowi budowy szpitala wojskowego w Busku] o rsr. 879 k. 11, AGAD, IIIRSKP, sygn. 320, k. 1-98.

[14] Raport Komisarza Obwodu Stopnickiego do Komisji Województwa Krakowskiego…, k. 8.

[15] Protokół Budowniczego Powiatu Stopnickiego F. Frankowskiego z 10 września 1863 roku, APK, DU, sygn. 1232, k. 107.

[16] Tamże, k. 102.

[17] Tamże, k. 18.

[18] Palny pomieszczenia oficerów niższych stopni przeznaczonego do wynajęcia z 1871 roku, APK, RGR, sygn. 11088, k. 42.

[19] Protokół Budowniczego Powiatu Stopnickiego F. Frankowskiego…, APK, DU, sygn. 1232, k. 82.

[20] Tamże, k. 107.

[21] Palny pomieszczenia dla oficerów przeznaczonego do wynajęcia z 1871 roku, APK, RGR, sygn. 11088, k. 43.

[22] Protokół Budowniczego Powiatu Stopnickiego F. Frankowskiego…, APK, DU, sygn. 1232, k. 107.

[23] Tamże.

[24] Tamże.

[25] Palny pomieszczeń w aptece przeznaczonej do wynajęcia z 1871 roku, APK, RGR, sygn. 11088, k. 43.

[26] Tamże.

[27] Przekroje pomieszczeń gospodarczych wraz ze studnią znajdujących się na terenie lazaretu z 1877 roku, APK, RGR, sygn. 11088, k. 32.

[28] Palny pomieszczeń w aptece przeznaczonej do wynajęcia z 1871 roku, APK, RGR, sygn. 11088, k. 47.

[29] Protokół Budowniczego Powiatu Stopnickiego F. Frankowskiego…, APK, DU, sygn. 1232, k. 32.

[30] Tamże, k. 107.

[31] Tamże, k. 5.

[32] Tamże,

[33] Sprawozdanie XXXX – te z czynności lekarskiej u zdrojowiska w Busku w czasie pory zdrojowej w roku 1897…, s. 466.

[34] Sprawozdanie z ruchu kąpielowego u zdrojowiska w Busku w czasie pory zdrojowej 1877 roku, „Gazeta Kielecka” nr 27 z 3 kwietnia 1878 roku, s. 2.

[35] Raport o dzierżawie gruntów z 18/30 czerwca 1863 roku sporządzony w magistracie miasta Busko, APK, RGK, sygn. 11099, k. 98.

[36] Kontrakt kupna i sprzedaży gruntów po szpitalu wojskowym zawarty w kancelarii ziemskiej w mieście gubernialnym Kielcach 19 sierpnia 1871 roku, APK, RGR sygn. 11099, k. 44.

[37] Kontrakt kupna i sprzedaży gruntów po szpitalu wojskowym.., APK, RGR, k. 45.

[38] Sprawozdanie lekarskie o chorych leczonych w zakładzie wód mineralnych i szpitalu św. Mikołaja w czasie pory kąpielowej 1893…, „Medycyna czasopismo tygodniowe dla lekarzy-praktyków” nr 12 z 24/12 marca 1894 roku, s. 255.

[39] Szpital wojskowy letni za łazienkami w Busku, APK, RGK, sygn. 11088, k. 33.

Biogram Aleksandra Michalskiego

Michalski Aleksander (1855–1904) geolog i paleontolog, ur. w Kamieńcu Podolskim, był synem Oktawiana. W 1873 roku ukończył w Kamieńcu gimnazjum klasyczne. W l. 1873-1878 studiował na Wydziale Górniczym Instytutu Górniczego w Petersburgu. Uzyskał dyplom inżyniera górniczego. Po studiach zaczął pracę w Departamencie Górniczym w Petersburgu. Stąd został skierowany na roczną praktykę do Muzeum Instytutu Górniczego. W 1879 roku prowadził badania złóż gurdonu w bachiłowoaskulksim okręgu leśnym, a po roku z ramienia Departamentu Górniczego w Petersburgu studia terenowe w byłych guberniach radomskiej i kieleckiej w Królestwie Polskim, nad odkryciem złóż soli kamiennej i ropy naftowej. Pogłębiał swoją wiedzę w muzeach Wrocławia i Wiednia. Po powołaniu Konsulatu Geologicznego w Petersburgu w 1882 roku został jego pracownikiem, jako konserwator, a potem młodszy i starszy geolog. W l1882-1895 prowadził systematyczne badania w Królestwie Polskim. Ich wynikiem było wydanie w 1893 roku mapy Królestwa wchodzącej w skład mapy geologicznej Rosji Europejskiej. Ponadto Michalski badał złoża manganu w guberni jekaterynosławskiej, w 1886 roku teren budowy linii kolejowych Brześć–Chełmn i Siedlce–Małkinia, w 1889 roku drogi Szpoła–Humań, w 1893 roku źródła mineralne w Busku, w 1895 roku teren budowy linii kolejowej Ostrołęka–Tłuszcz, w 1896 roku okolice Jednicy w guberni besarabskiej, w latach 1896-1897 rud żelaza w Krzywym Rogu i dorzeczu rzeki Żółtej. W 1902 roku prowadził studia geologiczne wzdłuż linii kolejowej Siedlce–Płock. W 1904 roku oceniał zasoby węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim. Rezultatem tych prac było stwierdzenie osadów górnej jutry i dolnej kredy w Tomaszowie Mazowieckim oraz miejsc występowania złóż soli kamiennej w północno-zachodniej części Królestwa Polskiego. Michalski publikował głównie w rosyjskich periodykach naukowych. Część prac zamieszczał począwszy od 1883 roku równolegle w wydawnictwach polskich, a głównie „Pamiętniku Fizjograficznym”, „Wszechświecie”.„Przeglądzie Technicznym”. Szczególna wartość mają jego rozprawy z „Pamiętnika”, a zwłaszcza: „Formacja jurajska w Polsce” (T.5: 1885 dz. 2s.8-29),„Nafta z Wójczy i zdrojowiska mineralne w Busku” (T.7: 1887dz. 2 s. 19-35). Zmarł 3 grudnia 1904 roku. Został pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowieckim. Jego żoną była Maria Klotylda Vairet. Zbigniew J. Wójcik, Aleksander Michalski, Polski Słownik Biograficzny, t. X, Wrocław 1975, s. 577-578. 193

Początki teatru w Busku

Wraz ze wzrostem sławy buskich zdrojów poczęli ściągać do nich przeróżni artyści[1]. Ludzie ci umieszczali Busko w planie swych objazdowych występów podczas letnich miesięcy. Przybywając do zdrojów mogli liczyć na wysoki i dość łatwy zarobek. W czerwcu 1871 roku bawiła w Busku trupa aktorska pod dyrekcją Jana Okińskiego[2]. Wystawiła ona dla kuracjuszy komedie Stanisława Bogusławskiego pod tytułem „Stara romantyczka” i „Wesele na pocieszce”. Ponadto w czasie tej pory kąpielowej koncertował w Busku skrzypek Noskowski. W następnych latach goście mogli usłyszeć fortepianistkę Zofie Siegenfeld, oraz występ duetu składającego się ze śpiewaka Zabieniowskiego i skrzypka Adamowskiego. W 1877 roku przybyła do Bu­ska z koncertami była śpiewaczka Opery Poznańskiej Jarczyńska, dysponująca sopranowym głosem[3]. W 1878 roku oddano do użytku drewniany teatrzyk umiejscowiony na terenach folwarku Nadole, w nim to podczas letniego sezonu gościła z występami trupa dramatyczna Idzikowskiego. Artyści ci wystawili komedie Fredry „Wielkie Bractwo”, „Damy i huzary”, „Zrzędność i pokora”, „Emigrację chłopską” Ludwika Anczyca, oraz „Pracowitych próżniaków” Bałuckiego. Kiedy akurat przy zdrojowisku nie było żadnych zawodowych arty­stów, społeczność kuracjuszy sama organizowała kulturalne rozrywki. I tak w lipcu 1878 roku w buskim teatrzyku odbył się wieczorki poetyckie, na których to hr. Eliza Roztworowska deklamowała wiersze, między innymi „Zamki na lodzie” Jana Chęcińskiego oraz poezję Jana Szymanowskiego. Innym przykładem twórczości samych kuracjuszy były występy amator­skiej śpiewaczki Heleny Ryb, córki właściciela Wrocieryża[4]. Podczas administracji dr. Aleksan­dra Dobrzańskiego, kuracjusze również radzili sobie sami z brakiem kulturalnych doznań. W 1883 roku dzięki przebywającemu na kuracji artyście teatrów Warszawskich Ostrowskiemu zorganizowano kilkanaście przedstawień jedno aktowych z udziałem ambitnych kuracjuszy, takich jak „Stryj przyjechał”, „Złoty cielec”, „Prelegent”. Finałem tych amatorskich przedstawień było wystawienie sztuki pod tytułem „Nasze panie na kuracji w Busku”. Ostrowski przybywał do Buska i w latach następnych, zawsze oddając się reżyserowaniu i prowadzeniu kolejnych amatorskich przedstawień. Dzięki niemu wystawiono takie sztuki jak „Dzieciaki”, „Miłość młodzieńcza” i „Dwaj nieśmiali”. W 1885 roku zjechała z przedstawieniem do Buska grupa magików, która popisywała się dźwiganiem dużych ciężarów, niebezpieczną gimnastyką oraz psimi sztuczkami. W następnych latach koncertowały w Busku siostry Podgórskie z Lwowa, jedna skrzypaczka i dwie fortepianistki, oraz przybyła z Czech Irma Scala i akompaniująca jej na fortepianie Mi­kułowska. W 1896 roku przebywała w Busku trupa aktorska, Kremskiego, która popisywała się nowościami z repertuaru warszawskiego Teatru Małego, grano między innymi „Nad przepaścią” i „Grube ryby” Bałuckiego. W 1885 roku teatr przeniesiono z folwarku Nadole do gmachu poklasztornego położnego nieopodal kościoła parafialnego. Decyzja ta została opro­testowana, przez co bardziej religijnych kuracjuszy, gdyż występy teatralne dało się słyszeć podczas odbywającej się mszy. Z tego względu rozważano szybkie przeniesienie teatru w inne miejsce. Ostatecznie w 1891 roku teatr z osady przeniesiono do starej drewnianej szopy, w której przygotowywano kąpiele błotne. W następnym roku w parku zdrojowym, „cielętniku” i w folwarku Nadole grała na przemianę bardzo dobra orkiestra Maruszyńskiego. Jeśli chodzi o przedstawienia teatralne po ostatecznym przejściu zdrojów pod Zarząd Skarbowy, to w 1898 roku gościła w Busku trupa dramatyczna Romanowicza składająca się z 16 aktorów z gościnnym udziałem artysty sceny łódzkiej Mariana Winklera. Ku uciesze publiczności wystawiła ona takie przedstawienia jak „Grochowy wieniec”, „Malka Szwarcenkopf” Ga­brieli Zapolskiej, „Porwanie Sabinek”, „Popychadło”, „Niobe”, oraz „Żołnierzy królowej Madagaskaru”. W kolejnych latach zjechała do Buska trupa aktorska Eugeniusza Morozowi­cza, która przez kilka lat bawiła publiczność teatralnymi występami[5]. W latach 1908-1913 w czasie sezonu kąpielowego dla zdrojowej publiczności występowała 20 osobowa trupa teatralna Eugeniusza Majdrowicza[6]. Zaprezentowała ona takie sztuki jak „Trójką małżeński w Ciechocinku” autorstwa Romana Wolskiego, „Moralność pani Dulskiej” Zapolskiej, „Ułanów księcia Józefa Poniatowskiego” Mazura oraz „Polacy w Ameryce” Cyryla Danielewskiego. W następnych latach trupa zaprezentowała również sztukę „Bandyci” Bissona[7].

           

Teatr w Busku w 1905 roku.

 Seria bardzo ciekawych afiszy z lat 80-tych XIX wieku, zapowiadająca występy teatralne w Busku.
(źródło: Federacja Bibliotek Cyfrowych)

---

[1] E. Mazur, Życie codzienne w uzdrowiskach w Królestwie Polskim i zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, nr 1, Warszawa 2008, s. 183 -184.

[2] W Busku, „Gazeta Kielecka” nr 53 z 24 czerwca 1871 roku, s. 211.

[3] Busko i Solec, „Gazeta Kielecka” nr 52 z 4 lipca 1877 roku, s. 2.

[4] Z Buska, „Gazeta Kielecka” nr 63 z 10 sierpnia 1879 roku, s. 2.

[5] Busk, „Gazeta Kielecka” nr 46 z 10 czerwca 1908, s. 3.

[6] Majdrowicz Eugeniusz Edmund (1856-1929), aktor, śpiewak, reżyser, dyrektor teatr. Ur. w Krakowie,
s. Ludwika i Agnieszki z Rogozińskich, brat pianistki i kompozytorki Amelii i śpiewaczki estradowej Marii, mąż aktorki Sylwestry Adler, ojciec aktorki Marii M. Zakrzeńskiej. Uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, śpiewu pod kierunkiem Jana Kohlera we Lwowie oraz Wilhelma Troschela i Leopolda Matuszyńskiego w Warszawie. W l. 1879-1882 występował w Poznaniu, jako chórzysta i tancerz, kształcąc się dalej w śpiewie. W 1882 roku grał w zespole A. Łukowicza w Petersburgu, w sezonie 1882/83 w trupie Józefa Puchniewskiego w Kielcach i J. Obrębowskiej w warsz. tatrze ogródkowym Belle Vue i w Łowiczu. W l. 1883-1890 należał do zespołu w Łodzi, gdzie śpiewał i reżyserował opery i operetki, a latem grał w warsz. teatrach ogródkowych. W l. 1890-1895 ponownie działał w Poznaniu, jako aktor, a zwłaszcza organizator występów Teatru Poznańskiego w ok. 60 miejscowościach Pomorza i Wielkopolski. W 1896 koncertował w Poznaniu, Berlinie, Wrocławiu, na Pomorzu i w Poznańskiem, Zorganizował też z M. Skirmuntem teatr objazdowy, który do poł. 1897 roku wystąpił w ponad 40 miejscowościach Pomorza i Wielkopolski. W drugiej poł. 1897 rozwiązał spółkę z Skirumntem i przeniósł się z zespołem do Królestwa. W l. 1897-1901 kilkakrotnie odwiedzał Radom, Kielce, Ostrowiec, Sandomierz i Miechów. W l. 1901-1905 odbywał objazdy od Włocławka, Płocka, Łęczycy, Łodzi do Będzina, Zawiercia i Częstochowy. Od jesieni 1905 do końca sezonu 1908/1909 kierował teatrem w Sosnowcu, skąd latem wyjeżdżał do Siedlec, Ciechocinka, Ojcowa, Kielc, Buska, Częstochowy, Solca. W sezonie 1909-1910 prowadził teatr w Kaliszu, ale w 1910 roku grał w Busku i Ostrowcu. Od sezonu 1910/1911 do lata 1913 ponownie był dyr. teatru w Sosnowcu, skąd latem przyjeżdżał do Buska, Kielc i Radomia. W l. 1914-1916 mieszkał w Sosnowcu, gdzie organizował i reżyserował przedstawienia robotniczych zespołów amatorskich, w 1916 był w Krakowie, a w 1919-1920 współorganizował Teatr „Na Pohulance” w Wilnie. Zmarł w Warszawie. Należał do najlepszych dyr. zespołów wędrownych na ziemiach polskich. Dbał o repertuar, wystawiając sztuki oryginalne wartościowe, a zwłaszcza polskie, M. Meducka,  Majdrowicz Eugeniusz Edmund, Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t.2, Kielce 2009, s. 302.

[7] Granica-Kielce –Busk, S. Dzikowski, „Gazeta Kielecka” nr 64 z 11 sierpnia 1908 roku, s. 3.