Starkiewicz Szymon Tadeusz,
pseudonim Szymon Górka (1877-1962), lekarz pediatra, pionier kompleksowej
rehabilitacji dzieci w Polsce, działacz społeczny. Urodzony 22 VIII w Warszawie
w rodzinie nauczycieli szkół powszechnych, był synem Antoniego, z pochodzenia
Litwina, i Leonii z Jundziłłów, wyznającej zakazany pod władzą Rosji obrządek
unicki. Matka, chcąc uchronić syna przed wcieleniem do Cerkwi prawosławnej,
wpisał go do księgi metrykalnej parafii rzymskokatolickiej w Będzinie dopiero
rok po urodzeniu – stąd podawana czasem błędna data urodzenia Starkiewicza. Do
szkoły elementarnej uczęszczał w Będzinie, gimnazjum filologiczne ukończył ze
srebrnym medalem w roku 1988 w Kielcach. W szkole był karany za czytanie
zakazanych książek polskich. Studia medyczne rozpoczął na uniw. w Moskwie,
jednak po roku przeniósł się na Wydział Lekarski Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Tu był współzałożycielem i członkiem organizacji studenckiej „Spójna”, będącej
pod wpływem PPS. Na piątym roku studiów otrzymał złoty medal za pracę konkursową
Wpływ leków na stan odruchów u żab. W roku 1904 uzyskał dyplom lekarza
cum eximia laude, po czym podjął pracę jako lekarz wolno praktykujący w
Siewierzu, a następnie w Myszkowie.
Od roku 1905 pracował w Dąbrowie Górniczej
jako lekarz szpital św. Barbary Tow. Francusko-Włoskiego Dąbrowskich Kopalń
Węgla i lekarz ambulatoriów „Paryż” i „Koszelew”; równocześnie specjalizował
się w pediatrii w szpitalach Krakowa, Paryża, a zwłaszcza Łodzi pod kierunkiem
Józefa Brudzyńskiego. W Dąbrowie Górniczej rozwinął Starkiewicz działalność
społeczną. W roku 1905 założył, jako jedną z pierwszych w Polsce „Kroplę Mleka”
– punkt opieki społecznej na dzieckiem. Był to początek szerokiej akcji pomocy
dzieciom, połączonej z organizacją zarówno koloni letnich, jak i pierwszego w
Dąbrowie Górniczej oddziału dziecięcego w szpitalu św. Anny (prowadzonego przy
współudziale matek zrzeszonych w Komitecie im. Elizy Orzeszkowej). Starkiewicz prowadził
popularne wykłady z pediatrii klinicznej i społecznej w Towarzystwie Lekarskim
Zagłębia Dąbrowskiego (TLZD) oraz higieny w sosnowieckim oddziale Warszawskiego
Towarzystwa Higienicznego. Uczestniczył w ruchu oświatowym dla dorosłych, w
ramach powstałego w roku 1906 w Dąbrowie Górniczej lokalnego komitetu
warszawskiego Uniw. dla Wszystkich. Sympatyzował z ruchem PPS w Zagłębiu
Dąbrowskim i udzielał pomocy członkom tej partii, w związku z czym policja
rosyjska przeprowadziła rewizję w jego mieszkaniu i dochodzenie podczas
dobowego aresztowania. W roku 1914 należał Starkiewicz do Komitetu
Organizacyjnego II Zjazdu Lekarzy Prowincjonalnych Królestwa Polskiego w
Lublinie. Został Członkiem TLZD w Sosnowcu, w którym pełnił funkcję: sekretarza
(1914), członka zarządu (1915) i wiceprzewodniczącego (1917). W Latach
1917-1919 był lekarzem w hutach cynku i w kopalni „Reden” Francusko-Rosyjskiego
Tow. Górniczego. Opublikował w tym okresie kilkanaście prac, głównie z zakresu
fizjoterapii i chorób zakaźnych u dzieci, m. In. w łódzkim „Przeglądzie
Lekarskim”, krakowskim „Przeglądzie Pediatrycznym” i poznańskich „Nowinach Lekarskich”. Z incjatywy
Brudzińskiego przetłumaczył z języka niemieckiego książkę B. Salgego „Zarys
współczesnej nauki o chorobie dzieci” (W. 1918), nowoczesny podręcznik
pediatrii, służący przez wiele lat w dydaktyce medycznej. W listopadzie 1918
wysunięto kandydaturę Starkiewicza na ministra zdrowia w Tymczasowym Rządzie
Ludowym Republiki Polskiej (rządzie lubelskim). W latach 1919 i 1922 kandydował
do I i II Sejmu RP – najpierw z listy Stronnictwa Niezawisłości Narodowej i
Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych, potem z listy Unii
Narodowo-Państwowej; zwalczany przez Narodową Demokrację, nie został wybrany. W
Latach 1919-1921 był dyrektorem Departamentu Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą w
Ministerstwie Zdrowia Publicznego; prowadził wówczas w skali ogólnopolskiej
rozpoczętą już w Zagłębiu Dąbrowskim akcję propagandową na rzez budowy w Busku
Zdroju pierwszego w Polce sanatorium dla dzieci chorych na gruźlicę pozapłucną;
zdobyte fundusze umożliwiły niebawem zakup parceli na Żwirowej Górze we wsi Zbludowice koło
Buska-Zdroju. W latach 1921-3 był naczelnym lekarzem zakładu zdrojowego w Busku
Zdroju i równocześnie kierował na zakupionych terenach budową sanatorium
dziecięcego na 200 łóżek oraz pawilonów dla kolonii letnich. Aby zabezpieczyć
finansowo sanatorium powołał w roku 1922 Stowarzyszenie „Górka” o charakterze
spółki akcyjnej. Z jego inicjatywy powstało tez Towarzystwo Przyjaciół Górki,
które od roku 1932 wydawało czasopismo „Górka”, połączone w roku 1936 z
czasopismem Polskiego Komitetu Opieki na Dzieckiem „Życie Dziecka”. Po roku
1923 należał Starkiewicz do wolnomularstwa, początkowo do jednej z warszawskich
lóż Wielkiej Loży Narodowej Polskiej, następnie do loży „Staszic” w Zagłębiu
Dąbrowskim, gdzie używał pseudonimu Szymon Górka. W roku 1924 objął kierownictwo sanatorium,
które otrzymało nazwę „Górka – Kolonia Lecznicza Dziecięca im. Rektora Dra Med.
J. Brudzińskiego. Były tu przyjmowane dzieci z różnymi schorzeniami, nie tylko gruźlicą
kostno-stawową i węzłów chłonnych, ale też z chorobą reumatyczną, anemią,
nerwicą, z upośledzeniem umysłowym itp. Wykorzystując doświadczenia sanatoriów
dla dzieci w Austrii, Belgi, Francji i Szwajcarii, które zwiedzał, rozwinął
Starkiewicz pionierską w lecznictwie
dziecięcym w Polsce fizjoterapię, psychoterapię oraz terapie zajęciową.
Równocześnie lecząc i ucząc, zorganizował przedszkole i szkołę, w których wiele
zajęć odbywało się na powietrzu. Wykorzystywał w tym celu ogród botaniczny i
założony przez siebie park, w którym urządził plastyczną mapę Polski o
powierzchni dwóch mórg, plastyczną tabliczkę mnożenia i zegar słoneczny.
Pomocne w utrzymaniu Górki było zaplecze gospodarcze: cegielnia, tartak oraz
wzorowe gospodarstwo rolne i ogród warzywno-owocowy, oddziałujące na kulturę
rolną okolicznych wsi. Pragnąc stworzyć z Górki instytucję naukowo-dydaktyczną
dla lekarzy i pedagogów specjalnych, Starkiewicz zainicjował i współorganizował
w swej placówce I Ogólnopolski Zjazd Nauczycieli Szkół Sanatoryjnych (1932)
oraz VI Zjazd Pediatrów Polskich (1939). Własne doświadczenia przedstawiał na
zebraniach towarzystw lekarskich, m. In.. w roku 1933 w Busku-Zdroju, na
wspólnym posiedzeniu Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku i TLZD, wygłosił odczyt Co daje Górka dziecku przewlekle choremu, opublikowany
jako Rzecz o „Górce” (Busko Zdrój
1937), Swoją koncepcję organizacji lecznictwa sanatoryjnego zaprezentował w
monografii Górka. Kolonia lecznicza
dziecięca im. Dra Med. Rektora Józefa Brudzińskiego w Busku Zdroju (w.-
Busku zdroju 1937). Wypracowane przez Starkiewicza metody nauczania znalazły
uznanie także w Europie, m. In. w roku 1936 przyznano mu w Berlinie pierwszą międzynarodową
nagrodę za prowadzenie lekcji na powietrzu. Do roku 1939 Górka oraz jej filie w
Wełczu, Jastrzębiej Górze, Hallerowie, Winiarach i Ujściu Jezuickim zapewnił
leczenie około 30 tys. dzieciom. Podczas drugiej wojny światowej, w roku 1941
został Starkiewicz zwolniony przez niemieckie władze okupacyjne, sanatorium
przeznaczono na szpital dla dorosłych. Pracował odtąd w Wiślicy, gdzie m. In.
leczył Żydów w tamtejszym getcie i ukrywał Ludwika Hirszfelda. Od roku 1943
pracował ponownie w Busku-Zdroju. Po wojnie w roku 1945 podjął się odbudowy
zniszczonej Górki, w roku 1947 zorganizował tam wspólnie z Państwowy Instytutem
Pedagogiki Specjalnej konferencje szkoleniową dla pedagogów i lekarzy
sanatoryjnych z całego kraju oraz opublikował Sprawozdanie z leczniczo-społecznej akcji Stowarzyszenia Górka –
Kolonia lecznicza Dziecięca im. Rektora J. Brudzińskiego w Busku Zdroju (Pediatria
Pol. T. 22; 1948 nr 2). W roku 1949 Górkę upaństwowiono; Starkiewicz został
wprawdzie ordynatorem i konsultantem ds. balneologii dziecięcej, ale nie mógł
zapobiec dewastacji swego dorobku. W roku 1953 przeszedł na emeryturę, lecz do
końca życia angażował się w sprawy Górki, starając się przywrócić jej pierwotną
ideę. Napisał wspomnienia Górka (w:
Pamiętniki lekarzy, W. 1964, 1968), gdzie wyznał, że inspiracją dla jego działalności
była twórczość Stefana Żeromskiego, któremu w parku Górki planował wystawić
pomnik. Sam zyskał miano „Doktor Judym” (Hirszfeld pisał: Starkiewicz
przypomina mi Judyma; jest to rzeczywiście uosobienie dobroci i szlachetności),
a pawilony kolonii letnich Górki nazwano „szklanymi domami”. W roku 1958,
podczas XI Zajazdu Pediatrów Polskich we Wrocławiu, nadano Starkiewiczowi
godność członka honorowego Polskiego Tow. Pediatrycznego. Starkiewicz zmarł 1 I
s962 roku w Busku Zdroju i tam został pochowany. Pozostawił obszerną pracę Ogólna fizjoterapia dziecka (niepublikowana).
Odznaczony był przed wojną m. In. Krzyżami Oficerskimi i Komandorskimi Orderu
Odrodzenia Polski, po wojnie Orderem sztandaru Pracy II kl. (1954) i Złotym
Medalem im. Wojciecha Oczki Polskiego Tow. Balneoklinicznego (1960). Działalność
lekarska i społeczna Starkiewicza oraz stworzone przez niego Górka były tematem
opracowań literackich, m.in. Zygmunta Kisielewskiego „Czyny, nie łza” (W. 1928) i popularnonaukowych, m.in. Danuty
Bieńskowskiej „Ludzie z Górki” (W.
1973); poświęcono jej też ok. 300 artykułów. W roku 1963 imieniem Starkiewicza
nazwano Dziecięcy Szpital Kompleksowej Rehabilitacji Górka w Busku Zdroju i na
frontonie głównego pawilonu odsłonię to poświęcona mu tablicę pamiątkową. Imię
Starkiewicza nosi też jedna z ulicy w Busku Zdroju oraz Szpital Miejski w
Dąbrowie Górniczej, w którego hallu odsłonięto w roku 1973 tablice pamiątkową z
płaskorzeźbą jego podobizny. Starkiewicz był dwukrotnie żonaty; w pierwszym
małżeństwie zawartym w roku 1903 ze stryjeczną siostrą Kazimierą
Starkiewiczówną miał synów; Jerzego (1904-1970), fizyka i Witolda Szymona. Po
raz drugi ożenił się w roku 1946 z Wanda z Przybyszewskich (ur. 1903), która w
warunkach powojennych towarzyszyła mu w realizowaniu idei Górki.
Źródło: Krzysztof Brożek, Polski Słownik Biograficzny, t. XLII/3, Warszawa – Kraków
2004, s. 309-311.